เรื่อง “พระชัย” ปรากฏตามตำนานว่า สมเด็จพระพนรัตน์ วัดป่าแก้ว (ปัจจุบันคือวัดใหญ่ชัยมงคล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา) มีความประสงค์จะสร้างพระพุทธรูปถวายสมเด็จพระนเรศวรมหาราช เพื่อเป็นสิริมงคลอัญเชิญขึ้นหลังช้างออกรบทำศึก โดยได้แรงบันดาลใจจากพุทธประวัติที่พระพุทธเจ้าได้ใช้บุญบารมีปราบพระยาวสวัตตี ที่เป็นมารคอยติดตามรังควานขัดขวางการบำเพ็ญเพียรจนมีชัยชนะ จึงได้สร้างพระพุทธรูปปางมารวิชัยและให้ชื่อว่า “พระชัย” บางแห่งเขียนเป็น “พระไชย” ซึ่งมีนัยว่า ชัยชนะ หรือ ปราบมารได้ชัยชนะ และสมเด็จฯท่านเป็นผู้รจนาพระคาถาพาหุงมหากา ถวายสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ให้ทรงสวดสาธยายเป็นประจำ ปรากฏว่า ในการทำศึกมีชัยชนะเหนืออริราชศัตรูทุกครั้งมาโดยตลอด จนเรียกขานกันว่า “พระชัยหลังช้าง” ซึ่งปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา

“พระชัย”

นอกจากนี้ยังมีการอัญเชิญพระชัยไปประกอบพิธีกรรมต่างๆ เพื่อเป็นสิริมงคล จึงเรียกว่า “พระชัยพิธี” เช่น พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา พระราชพิธีโสกันต์ ครั้งกรุงเก่ามีการอัญเชิญพระชัยในเรือพระที่นั่งสุพรรณหงส์ สมัยรัตนโกสินทร์มักอัญเชิญพระชัยในเรือพระที่นั่งอนันตนาคราช พระชัยจึงเป็นพระพุทธรูปที่มีความสำคัญมาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนเรศวร ซึ่งพระมหากษัตริย์ต่อๆ มาได้มีการสร้างพระชัยประจำรัชกาลจนเป็นราชประเพณี  

ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์มีพระชัยประจำทุกรัชกาล มีเพียงรัชกาล ที่ ๘ เท่านั้นที่ไม่มี สำหรับรัชกาลที่ ๙ ก็มีพระชัยประจำรัชกาลเช่นกัน อนึ่ง ในสมัยรัชกาลที่ ๔ ได้ออกนามเพิ่มว่า “พระไชยวัฒน์” ถึงในสมัยรัชกาลที่ ๗ เปลี่ยนนามเป็น “พระชัยวัฒน์” ซึ่ง พระชัยวัฒน์ หมายถึง การชนะอุปสรรค ภยันตราย และมีชัยเหนืออริราชศัตรู

พระชัยมีหลายรุ่น และมีลักษณะพิเศษต่างจากพระพุทธรูปทั่วไป คือ เป็นพระพุทธรูปขนาดย่อม ขัดสมาธิเพชร (นั่งอย่างขัดสมาธิ แต่ให้ฝ่าเท้าทั้งสองขึ้นข้างบน) พระหัตถ์ซ้ายวางพระหัตถ์บนพระเพลา (ตัก) พระหัตถ์ขวาทอดบนพระเพลาเกือบจรดพื้น

สำหรับ “พระชัยเมืองนครราชสีมา” ไม่ปรากฏความเป็นมาแน่ชัด เพียงแต่สันนิษฐานว่า เมื่อปี พ.ศ.๒๓๑๐ กรุงศรีอยุธยาเสียให้แก่พม่า กรมหมื่นเทพพิพิธ (พระองค์เจ้าแขก) พระโอรสของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ได้นำกำลังส่วนหนึ่งมาตั้งหลักที่เมืองพิมาย และตั้งตัวเป็นใหญ่เรียกว่าชุมนุมหรือก๊กพิมาย อาจนำพระชัยมาประดิษฐานไว้ที่เมืองพิมาย ซึ่งสอดคล้องจากคำบอกเล่าทราบว่า พบพระชัยที่เมืองพิมาย

ครั้งที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสด็จมาตรวจโบราณสถานที่ปราสาทหินพิมาย ในปี เมื่อวันที่ ๒๓ มกราคม พ.ศ.๒๔๗๒ เจ้าเมืองนครราชสีมาได้นำ “พระชัย” พระเก่าแก่คู่บ้านคู่เมืองของจังหวัดองค์หนึ่ง ถวายสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ จึงทรงให้นามว่า “พระชัยเมืองนครราชสีมา” ถือเป็นนามมงคลมีความหมายว่า เมืองนครราชสีมามีชัยชนะมารทั้งปวง และนำไปประดิษฐานไว้ที่กระทรวงมหาดไทย ต่อมากระทรวงมหาดไทยได้มอบให้กรมศิลปากรเป็นผู้เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรุงเทพฯ และขึ้นทะเบียนไว้จนถึงปัจจุบัน 

“พระชัยเมืองนครราชสีมา” นับเป็นพระพุทธรูปสำคัญ ๑ ใน ๙ องค์ของไทย ที่ใช้สำหรับประกอบพิธีต่างๆ และให้ประชาชนกราบสักการะบูชาในวันสำคัญ

(อ่านต่อฉบับหน้า)

นสพ.โคราชคนอีสาน ปีที่ ๔๖ ฉบับที่ ๒๖๕๐ วันพุธที่ ๒๑ - วันอังคารที่ ๒๗ เดือนตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๖๓